CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM Y TẾ NHẬT BẢN VÀ VIỆT NAM

Ở bất kỳ quốc gia nào, sức khỏe luôn là nền tảng của phát triển bền vững. Nhật Bản và Việt Nam – hai quốc gia châu Á có nền văn hóa Á Đông gần gũi – lại đang ở hai giai đoạn khác nhau trên hành trình xây dựng hệ thống bảo hiểm y tế toàn dân.
Nếu Nhật Bản đã đạt gần như tuyệt đối 100% dân số tham gia bảo hiểm, thì Việt Nam vẫn đang từng bước mở rộng độ bao phủ, hướng tới mục tiêu “mọi người dân đều được chăm sóc khi ốm đau”.

1. Cấu trúc hệ thống bảo hiểm:

Nhật Bản vận hành song song hai hệ thống:

• 国民健康保険 (Kokumin Kenkō Hoken) – dành cho người làm tự do, kinh doanh cá nhân.
• 社会保険 (Shakai Hoken) – dành cho người làm việc trong công ty.

Cả hai đều đặt dưới sự quản lý của Bộ Y tế – Lao động – Phúc lợi (厚生労働省), với triết lý: mọi người cùng đóng góp, mọi người cùng được bảo vệ.

Việt Nam cũng đi theo tinh thần ấy, nhưng dưới tên gọi quen thuộc hơn là Bảo hiểm y tế (BHYT), do Bảo hiểm xã hội Việt Nam quản lý. Cơ chế “chia sẻ ba bên” – Nhà nước – người dân – doanh nghiệp – là nền tảng để mở rộng mạng lưới bảo hiểm cho mọi tầng lớp.

2. Cách thức tham gia bảo hiểm:

Tại Nhật, mọi người cư trú hợp pháp trên 3 tháng, kể cả người nước ngoài, đều bắt buộc phải tham gia bảo hiểm.
Người làm công ty sẽ được đăng ký trong 社会保険, còn người tự kinh doanh tham gia 国民健康保険 tại địa phương.
Mức đóng trung bình khoảng 8–10% thu nhập, chia đôi giữa người lao động và doanh nghiệp. Đặc biệt, người lao động có thể đăng ký người phụ thuộc (vợ/chồng/con) cùng hưởng quyền lợi mà không cần đóng thêm phí.

Trong khi đó, Việt Nam chia thành BHYT bắt buộc (qua cơ quan, trường học) và BHYT hộ gia đình.
Mức đóng 4,5% lương cơ sở tuy thấp hơn Nhật Bản, nhưng mỗi người đều cần có thẻ riêng. Nhà nước miễn phí hoàn toàn cho trẻ em dưới 6 tuổi, và hỗ trợ giảm mức đóng cho thành viên thứ 2, 3, 4... trong cùng hộ gia đình.

3. Chi phí y tế khi đi khám chữa:

Ở Nhật Bản, bệnh nhân chỉ trả 30% chi phí khám chữa bệnh, phần còn lại 70% do bảo hiểm chi trả. Trẻ nhỏ và người cao tuổi được giảm thêm (20% và 10%).
Ngoài ra, chế độ 高額療養費制度 (Kougaku Ryōyōhi Seido) cho phép người dân xin hoàn lại phần chi phí vượt ngưỡng, giúp họ không bị gánh nặng tài chính khi điều trị dài hạn hay phẫu thuật.

Tại Việt Nam, tỉ lệ chi trả có thể cao hơn với người yếu thế – người nghèo, hưu trí, trẻ nhỏ – với mức hưởng 80–100% tùy đối tượng. Tuy nhiên, do cơ chế “đúng tuyến – trái tuyến”, người bệnh cần khám ở nơi đăng ký ban đầu hoặc có giấy chuyển tuyến hợp lệ để được hưởng tối đa quyền lợi.

Chính ở đây, khái niệm “レファラルシステム” (referral system) – hệ thống chuyển tuyến trong y tế phát huy vai trò quan trọng. Bác sĩ tuyến dưới giới thiệu bệnh nhân lên tuyến trên phù hợp hơn, vừa giúp tiết kiệm chi phí, vừa đảm bảo tính liên thông trong điều trị. Nhật Bản đã làm điều này từ lâu, còn Việt Nam đang từng bước hoàn thiện.

4. Quản lý và công nghệ – Nhật số hóa toàn quốc, còn Việt Nam đang chuyển mình

Tại Nhật, mỗi người dân có số My Number tích hợp với thẻ bảo hiểm (保険証), giúp liên thông dữ liệu y tế toàn quốc. Việc khám bệnh, thanh toán, hoàn phí… đều có thể thực hiện nhanh chóng qua hệ thống điện tử.

Trong khi đó, Việt Nam đang số hóa thẻ BHYT bằng CCCD gắn chip, tiến tới quản lý tập trung. Dù còn tồn tại tình trạng hồ sơ giấy ở một số nơi, nhưng xu hướng chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt sau đại dịch COVID-19.

5. Điểm khác biệt lớn nhất:

6. Lời khuyên cho người Việt tại Nhật

Đối với cộng đồng người Việt sinh sống tại Nhật, hiểu rõ cách vận hành của bảo hiểm y tế Nhật Bản không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn bảo vệ quyền lợi chính đáng.
Một vài lưu ý quan trọng:

1. Luôn mang theo thẻ bảo hiểm (保険証) khi đi khám – nếu quên, bạn phải trả toàn bộ chi phí và nộp hồ sơ hoàn tiền sau.
2. Báo ngay cho 市役所 (văn phòng hành chính địa phương) khi đổi chỗ ở hoặc công ty để cập nhật thông tin bảo hiểm.
3. Giữ hóa đơn khám bệnh (領収書) để khai thuế hoặc xin hoàn chi phí vượt giới hạn.
4. Trước khi về Việt Nam dài hạn, nên hoàn tất việc hủy bảo hiểm để tránh nợ phí, sau đó đăng ký lại BHYT trong nước.

Nhật Bản và Việt Nam, dù khác nhau về trình độ phát triển và cơ cấu xã hội, đều cùng chia sẻ một lý tưởng nhân văn: “không ai phải lo sợ khi ốm đau.” Nhật Bản đã đi trước với hệ thống tinh gọn, tự động, minh bạch; Và Việt Nam đang nối bước, từng bước hoàn thiện chính sách bao phủ toàn dân. Sự khác biệt không chỉ phản ánh khoảng cách kinh tế, mà còn thể hiện quá trình trưởng thành trong tư duy chính sách an sinh – nơi con người luôn là trung tâm.